Тупроқда тузлар табиий равишда мавжуд бўлади, аммо уларнинг миқдори ортиб, илдиз атрофида тўпланиши ўсимликларнинг озиқланишини чеклайди. Тупроқдаги анионлар ва катионлар миқдорига қараб шўрланиш икки турга бўлинади:
Шўрланган тупроқлар — таркибида 0,3 % дан ортиқ сувда ерийдиган зарарли тузлар мавжуд бўлиб, уларнинг ўсимликка таъсири сувда ерувчанлик даражасига боғлиқ.
Шўртобланган тупроқлар — сингдириш сиғимининг 5 % дан ортиғида алмашинувчи натрий ва магний катионлари мавжуд бўлган тупроқлар.
Шўрланишнинг келиб чиқиш сабаблари
Табиий сабаблари:
Қуруқ ва ярим қуруқ иқлим (Ўзбекистон ҳам шундай иқлим зонасида жойлашган);
Тупроқ она жинсида шўрланишга сабаб бўлувчи анион ва катионларнинг табиий мавжудлиги.
Инсон фаолияти натижасида:
а) Мелиоратив ҳолати ёмон, шўр зовур ёки сифациз артизан сувлар билан суғориш;
б) Суғоришни нотўғри ташкил етиш (бостириб суғориш сизот сувларининг кўтарилишига олиб келади);
c) Дренаж тизимларининг ишламаслиги;
д) Меъёридан ортиқ минерал ўғит қўллаш;
е) Чуқур илдизли ўсимлик ва дарахтларнинг қопламасини йўқотиш.
Шўрланиш турини аниқлаш учун тупроқ намуналарини лабораторияда анион-катион таркиби ва сингдириш сиғими бўйича таҳлил қилиш тавсия етилади. Ўзбекистон шароитида асосан шўрланган тупроқлар кенг тарқалган.
Шўрланишнинг олдини олиш ва қарши курашиш чоралар
- Суғоришни тўғри ташкил етиш: имкон қадар бостириб суғоришдан воз кечиб, томчилатиб суғориш усулини қўллаш.
- Дренаж тизимларини доимий равишда ишлаш ҳолатида сақлаш.
- Минерал ўғитларни агрокимёвий хариталар асосида, меъёрида бериш.
- Тупроқни органик моддаларга бойитиш: cовер cроп екиш, сидератлаш, органик чиринди киритиш.
- Фитомелиоратив ва шўрга чидамли ўсимликлар екиш (масалан: қизил мия, балиқкўз, қизилшўра, оқшўра, арпа, қанд лавлаги, тритикале).
- Юқори шўрланган майдонларда сувда ерийдиган тузларни камайтириш учун гипс қўллаш (100 м² учун тахминан 150 кг).
- Биочар ва компост киритиш.
- Шўр ювиш ишларини олиб бориш.
